هورمون رشد، که به عنوان سوماتوتروپین (somatotropin) نیز شناخته می‌شود
یک پروتئین کوچک است که توسط غده هیپوفیز تولید شده و به خون عمدتاً وارد می‌شود. تولید هورمون رشد توسط یک سری پیچیده از هورمون‌ها که در هیپوتالاموس مغز، سیستم گوارش و پانکراس تولید می‌شوند، کنترل می‌شود. در شرایط طبیعی، تولید این هورمون در شب بیشتر از روز است. فیزیولوژی تولید هورمون رشد بسیار پیچیده است، اما به طور کلی باید توجه داشت که آزمایشات خونی گاهاً برای اندازه‌گیری سطح هورمون رشد بی‌استفاده هستند، زیرا سطح این هورمون در طول روز نوسان می‌کند. با این حال، پژوهش‌هایی که به طور جامع وضعیت تولید هورمون رشد را بررسی کرده‌اند، نشان می‌دهند که سطح هورمون رشد در دوران کودکی بالاست، در دوران بلوغ به حداوقع اوج می‌رسد و از میانسالی به بعد کاهش می‌یابد.
هورمون رشد در تمام بدن، تأثیرات گسترده‌ای دارد. در کودکان و نوجوانان، این هورمون به رشد استخوان و غضروف کمک می‌کند. در افراد در هر سن و سال، هورمون رشد تولید پروتئین را افزایش می‌دهد، استفاده از چربی را بیشتر می‌کند، عملکرد انسولین را تحت تأثیر قرار می‌دهد و سطح قند خون را افزایش می‌دهد. همچنین، هورمون رشد باعث افزایش میزان فاکتور رشد شبه انسولین (IGF-1) می‌شود. در بدنسازی و تمرینات ورزشی، هورمون رشد برخی فواید مهم دارد که عبارتند از: افزایش حجم عضلات، افزایش سنتز پروتئین، افزایش سطح کلسیم و استحکام استخوان‌ها، کاهش جذب گلوکز در کبد، بهبود چربی سوزی، و تحریک رشد ارگان‌های داخلی (با استثنای مغز).
هورمون رشد به دو نوع، یعنی سوماتوتروپین و سوماتروپین، تقسیم می‌شود. اما چه تفاوتی بین این دو وجود دارد؟ سوماتوتروپین فرم غیرترکیب شده هورمون رشد است که استفاده‌های درمانی و تجویزی دارد. این فرم به منظور درمان اختلالات رشدی کودکان (ناشی از کمبود هورمون رشد) و یا کمبود هورمون رشد در بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد. سوماتروپین، به عنوان نام تجاری محصولاتی که سوماتوتروپین را شامل می‌شوند، استفاده می‌شود.
تزریق هورمون رشد به بزرگسالان با کمبود هورمون رشد
می‌تواند باعث ساخت عضلات بزرگتر، به دست آوردن انرژی بیشتر و افزایش ظرفیت ورزشی آنان شود. این موضوع باعث شده که ورزشکارانی که به دنبال ساخت عضله و بهبود عملکرد ورزشی خود هستند، به این هورمون روی آورند. با این حال، استفاده غیرمجاز از هورمون رشد همچنان در بسیاری از حوزه‌های ورزشی وجود دارد، اگرچه توسط کمیته‌های مختلف ممنوع شده است. عملکرد ورزشی از عوامل فیزیکی، روانی و رقابتی تأثیر می‌پذیرد و به همین دلیل، محققان هنوز نتوانسته‌اند اثرات هورمون رشد را بر این جوانب بررسی و ارزیابی کنند. با این حال، آزمون‌های تصادفی بالینی در این زمینه صورت گرفته است که نقش این هورمون را در ورزشکاران جوان از نظر ساختار بدنی، قدرت و ظرفیت ورزشی مورد بررسی قرار داده است. ورزشکاران جوان و لاغری که فیزیکی متناسب داشتند، در این آزمایش شرکت کردند. به 303 نفر از آنان هورمون رشد تزریق شد و 137 نفر دارونما مصرف کردند. گروهی که به مدت 20 روز هورمون رشد دریافت کرده بودند، توده بدن بدون چربی خود را تقریباً 2.5 کیلوگرم افزایش داده بودند که به عنوان یک پیشرفت محسوب می‌شود. با این حال، این افزایش، معادل بهبود قابل مشاهده در قدرت یا ظرفیت ورزشی آنان نبود. در واقع، این هورمون توانایی ایجاد پیشرفت قابل توجهی در قدرت یا ظرفیت ورزشی آنان را نداشت.
عوارض استفاده از سوماتروپین چیست؟
استفاده موثر از سوماتروپین در صورت مصرف به مقدار و زمان مشخص است. در غیر این صورت، ممکن است به مشکلات سلامتی منجر شود، از جمله درد مفاصل و عضلات، تورم مفاصل و سایر قسمت‌های بدن به دلیل افزایش تولید مایعات بین بافتی و همچنین افزایش کلسترول خون. در استفاده از مکمل‌های دارویی، باید احتیاط کنید و بدون توصیه مربی متخصص و پزشک، به تزریق و مصرف آن نپردازید.
فواید تزریق سوماتروپین شامل افزایش بافت عضلانی، کاهش چربی، افزایش تراکم استخوانی و کاهش عوامل خطر برای بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود. همچنین، در کودکانی که نیاز به هورمون رشد دارند، تزریق سوماتروپین می‌تواند باعث افزایش قد شود. نقش هورمون رشد در فرایند چربی‌سوزی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
اگرچه اسم هورمون رشد ممکن است به شما به عنوان یک عامل رشد عضلات نمایش داده شود، اما در واقع برای کمک به بازیابی و به خصوص چربی‌سوزی مفید است. بدن شما برای سوزاندن چربی‌ها به سطح بالایی از هورمون رشد و سطح پایینی از انسولین نیاز دارد. برای رسیدن به نتایج مطلوب، هر دوی این شاخص‌ها باید تامین شوند، به این معنی که اگر سطح انسولین شما بالا باشد و فقط هورمون رشد را تزریق کنید، هیچ تأثیری نخواهد داشت. البته تزریق هورمون رشد به عنوان یک روش خطرناک و پرخطر توصیه نمی‌شود، اما یک راه ساده وجود دارد. بعد از هر وعده غذایی که کامل آن را می‌خورید، سطح انسولین خون شما بالا می‌رود و سطح هورمون رشد کاهش می‌یابد. در این شرایط، شما قادر به سوزاندن چربی نخواهید بود، این وضعیت را به عنوان “وضعیت پس از غذا” یا “وضعیت پس از تغذیه” می‌نامند.
مدت زمانی که بدن شما در حالت غیر چربی‌سوزی باقی می‌ماند، بستگی به میزان کالری و حجم وعده غذایی مصرف شده دارد. به عنوان مثال، پس از خوردن یک ناهار سنگین مانند چلوکباب و…، ساعت‌ها در حالت غیر چربی‌سوزی پس از وعده غذایی باقی خواهید ماند، اما پس از خوردن یک سیب یا یک فنجان ماست، وضعیت غیر چربی‌سوزی شما تنها چند دقیقه خواهد بود. برای بازگشت بدن شما به حالت چربی‌سوزی، باید بعد از خوردن، به بدنتان زمان کافی بدهید تا سطح انسولین خون شما به مجدداً کاهش یابد و سطح هورمون رشد افزایش یابد. برای این کار، دو راه وجود دارد:
دو نکته برای افزایش ترشح هورمون رشد و بهبود وضعیت پس از غذا وجود دارد. اول اینکه وعده‌های غذایی خود را کوچک‌تر کنید تا مدت زمان پس از خوردن کاهش یابد؛ توصیه می‌شود در روز ۴ تا ۶ وعده غذایی کوچک مصرف کنید. همچنین، بین وعده‌های غذایی خود فواصل زمانی بیشتری قرار دهید تا انسولین خون شما فرصت کاهش یابد و هورمون رشد شما هم فرصت افزایش پیدا کند. این تأثیر مشابه تأثیر روزه‌ی متناوب است.
روش دوم، این است که غذا را به تأخیر بیندازید تا سطح انسولین خون شما پایین‌تر رود و سطح هورمون رشدتان افزایش بیشتری داشته باشد. در واقع، میزان این هورمون می‌تواند تا پایان یک دوره ۲۴ ساعته روزه‌ی متناوب تقریباً ۱۰ برابر افزایش یابد! تأثیر روزه‌ی متناوب بر روی هورمون رشد، یکی از اثرات قابل توجه این روش است.
عوامل مختلفی بر ترشح هورمون رشد تأثیر می‌گذارند. به طور کلی، عواملی از قبیل خواب، ورزش (به ویژه ورزش با شدت بالا)، تغذیه، کاهش استرس، جنسیت، سن و سایر هورمون‌های بدن بر ترشح هورمون رشد تأثیر دارند. به عنوان مثال، هورمون گرلین (هورمون گرسنگی) یکی از عواملی است که ترشح هورمون رشد را افزایش می‌دهد، زیرا گرسنگی یکی از عوامل مثبت برای ترشح هورمون رشد است. همچنین، هورمون‌های جنسی مانند افزایش ترشح آندروژن و استروژن در دوران بلوغ نیز تأثیرگذار هستند.
قبل از بحث درباره ساعت ترشح هورمون رشد، مهم است بدانید که خواب با کیفیت یکی از عوامل مهم برای افزایش تولید و ترشح هورمون رشد است. اما چه معنایی دارد که خواب با کیفیت باشد؟ درباره خواب با کیفیت، دو نکته مهم وجود دارد:
- مدت زمان خواب: برای بزرگسالان به طور کلی توصیه می‌شود ۷-۸ ساعت و برای کودکان حتی تا ۱۱ ساعت خواب داشته باشند. البته این مقدار برای همه یکسان نیست و به دلایل فردی ممکن است برخی افراد مدت زمان خواب بیشتری نیاز داشته باشند.
- زمان خواب: بهترین زمان برای خواب، از نظر محدوده زمانی، بین ساعت ۱۰ شب تا ۶ صبح است. در این بازه زمانی، مرحله عمیق خواب بین ساعت ۳ تا ۵ صبح رخ می‌دهد که بیشترین ترشح هورمون رشد را تحریک می‌کند. اگرچه می‌توان گفت ترشح هورمون رشد در حدود ۱ تا ۲ ساعت پس از خواب آغاز می‌شود، اما در مراحل سوم و چهارم خواب (عمق خواب) به حداکثر خود می‌رسد.
با استفاده از هورمون رشد، تا چه حد می‌توان عضله ساخت؟ این یکی از سؤالات متداول برای بسیاری از ورزشکاران است که آیا با استفاده از هورمون رشد، می‌توانند به چه میزانی عضله بسازند؟ پاسخ کوتاه: واکنش بدن هر فرد به سوماتروپین (somatropin) متفاوت است و نتیجه آن به عوامل متعددی بستگی دارد. به شرایط بهترین حالت، در مدت زمان ۴ تا ۵ ماه، می‌توان با استفاده از درمان هورمونی، تا ۲۰ تا ۳۰ درصد عضله ساخت. پاسخ تفصیلی: میزان عضله بدست آمده با استفاده از هورمون رشد، تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد، از جمله تمرینات و فعالیت بدنی روزانه، ژنتیک، رژیم غذایی، کیفیت و مدت زمان خواب، سبک زندگی، سابقه استفاده از استروئیدها یا سوماتروپین و غیره.
استفاده از هورمون رشد در بدنسازی ممکن است به طور تخمینی و کلی به شرایط زیر وابسته باشد: فردی که برای اولین بار از این هورمون استفاده می‌کند و دارای اندامی خوب است، هفته‌ای ۳ تا ۵ بار تمرین می‌کند، حداقل ۷ ساعت خواب شبانه دارد و رژیم غذایی‌اش غنی از پروتئین است، می‌تواند در مدت زمان ۴ تا ۵ ماه، انتظار داشته باشد که بین ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش توده عضلانی بدست آورد.
نتایجی که از استفاده اولین بار هورمون رشد بدست می‌آید، همواره شگفت‌انگیز است و استفاده‌های بعدی هیچ‌گاه به همان نتایج شگفت‌انگیز اولیه نخواهند رسید. دلیل این ممکن است این باشد که در استفاده اولیه، بدن با میزان بالای هورمون رشد مواجه می‌شود و به مرور زمان، با کنترل بهتر این میزان هورمون، عضله سازی به میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد محدود می‌شود.
پس از چرخه اولیه استفاده از هورمون رشد، رشد عضلات به سطح نسبتاً بالا می‌رسد. بدن طوری طراحی شده است که فقط به اندازه نیاز روزانه فرد، عضلات را حفظ کند و عضلات اضافی به تدریج کاهش می‌یابند. برای یک فرد فعال که از هورمون رشد برای ساختن عضلات استفاده می‌کند، حداکثر ظرفیت خود را در طول چرخه درمانی دست خواهد یافت، به عبارت دیگر، به بهترین وضعیت خود در طول چرخه هورمونی می‌رسد. اما استفاده‌های بعدی برای این فرد تأثیر قابل توجهی نخواهد داشت، زیرا قبلاً به حداکثر سطح ساخت عضلات رسیده است.
نظرات کاربران