هورمون‌های غیر استروئیدی را می‌توان به دو گروه پپتیدی (پروتئینی) و اسید آمینه‌ای تقسیم کرد. هورمون‌های اسید آمینه‌ای شامل تیروکسین، تری‌یدوتیرونین، اپی‌نفرین، و نوراپینفرین هستند. سایر هورمون‌های غیر استروئیدی به گروه پروتئینی تعلق دارند. هر یک از غدد بدن مسئول تولید و ترشح یک یا چند هورمون هستند.
در بدن، غده هیپوفیز مسئول ترشح هورمون رشد (GH)،
هورمون تیروتروپین (TSH)، هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)، پرولاکتین، محرک فولیکوکی (FLH)، لوتئینی (LH) و هورمون ضد ادراری (ADH) است. همچنین، غده تیروئید هورمون‌های تیروکسین و تری‌یدوتیرونین را تولید و ترشح می‌کند. هورمون کلسیتونین نیز توسط غده پاراتیروئید ترشح می‌شود.
در بدن، غده فوق کلیه مسئول ترشح هورمون‌های اپی‌نفرین، نوراپینفرین، آلدوسترون، کورتیزول و اندروژن ها است. همچنین، غده لوزالمعده انسولین، گلوکاگون و سوماتواستاتین ترشح می‌کند. غدد جنسی نیز هورمون‌های تستوسترون، استروژن، پروژسترون را تولید می‌کنند. در کلیه‌ها، هورمون رنین و اریتروپویتین ترشح می‌شوند.
تمرینات ورزشی شدید و فزاینده تأثیر قابل توجهی بر تنظیم هورمونی متابولیسم انرژی دارند. شدت و مدت زمان فعالیت ورزشی تأثیر مستقیم بر ترشح هورمون‌های کاتکولامین‌ها دارد. با افزایش شدت فعالیت، ترشح هورمون‌های کاتکولامین‌ها به صورت قدرتی افزایش می‌یابد و باعث افزایش لیپولیز (تجزیه چربی) در عضلات اسکلتی می‌شود. این افزایش لیپولیز منجر به افزایش فسفوریلاز می‌شود. فسفوریلاز خود باعث فعال‌سازی گلیکوژن (عملکرد گلیکوژنولیز) در عضلات اسکلتی و کبد می‌شود. در نتیجه، تمرینات ورزشی با شدت کمتر، ترشح کمتری از هورمون‌های کاتکولامین‌ها و برتری استفاده از مواد مغذی چربی را نشان می‌دهد.
تغییرات هورمونی در فعالیت‌های شدید و فزاینده تأثیر قابل توجهی بر غلظت هورمون‌های رشد (GH)، کورتیزول، انسولین و گلوکاگون در خون دارند. در ابتدا، غلظت انسولین در خون کاهش می‌یابد و تغییرات بعدی آن با توجه به میزان مصرف کربوهیدرات و آب زدایی (دهیدراسیون) متغیر است. کاهش ابتدایی انسولین دارای دو دلیل است: 1- افزایش چگالی پروتئین ناقل گلوکز (گلوت) که منجر به افزایش حساسیت به انسولین می‌شود. 2- فعالیت شدید و فزاینده همراه با افزایش لاکتات و اسیدی شدن عضله است. افزایش حساسیت به انسولین در این نوع فعالیت‌ها به مرور زمان بیشتر می‌شود، به خصوص وقتی که توده عضلانی بیشتری درگیر شود. زنان به دلیل توده عضلانی کمتر، از این مزیت کمتر بهره‌مند می‌شوند. فعالیت‌های ورزشی که همراه با اعمال برونگرا هستند می‌توانند آسیبی به عضلات وارد کنند که در نتیجه موجب کاهش حساسیت به انسولین می‌شود.
غلظت هورمون رشد (GH) به صورت خطی افزایش می‌یابد و این هورمون دارای دو تأثیر اصلی است:
1- افزایش غلظت اسیدهای چرب آزاد (FFA).
2- مهار برداشت گلوکز از بافت‌های محیطی.
مشاهده می‌شود که افزایش هورمون رشد در هنگام فعالیت ورزشی به بازیافت پس از آن کمک می‌کند. این به دلیل نیمه عمر بلندتر هورمون رشد نسبت به هورمون‌های کاتکولامین است.
این ویژگی سه تأثیر مهم را دارد:
1- صرفه‌جویی در گلوکز.
2- افزایش سنتز گلیکوژن در عضلات.
3- افزایش بارز در کاتابولیسم چربی در عضلات اسکلتی.
غلظت کورتیزول به صورت توانی افزایش می‌یابد و اعمال هورمون رشد با افزایش آن تقویت می‌شود.
کورتیزول در فعالیت‌های شدید دو عمل مهم انجام می‌دهد:
1- افزایش فراخوانی اسیدهای چرب آزاد از بافت‌های چربی.
2- کاهش برداشت اسید آمینه از بافت‌های محیطی که باعث افزایش اسیدهای آمینه خون می‌شود (اسیدهای آمینه اضافی معمولاً در فرایند گلوکونئوژنز در کبد استفاده می‌شوند).
نکته: یکی از مزایای متابولیکی آزاد شدن کورتیزول در زمان فعالیت‌های شدید ورزشی (دوره بازیافت سریع)، مزیت متابولیکی است.
فعالیت ورزشی بلندمدت همراه با کاهش ذخایر گلیکوژن در کبد و عضلات اسکلتی انجام می‌شود. در این نوع فعالیت‌ها، گلیسرول به عنوان شاخص افزایش فراخوانی اسیدهای چرب آزاد مورد استفاده قرار می‌گیرد و بتا هیدروکسی بوتیرات به موقع تولید می‌شود که مقدار کربوهیدرات کاهش یافته باشد و کبد به طور کامل بر روی کاتابولیسم چربی وابسته شود. نقش هورمون ۱۷ بتا استرادیول در فعالیت‌های استقامتی بلندمدت بسیار مهم است. این هورمون از نظر بیولوژیکی فعال‌ترین استروژن است و از تخمدان ترشح می‌شود. علاوه بر اینکه ۱۷ بتا استرادیول در زنان به وسیله تخمدان ترشح می‌شود، مقدار کمی از آن نیز در قشر فوق کلیه سنتز می‌شود. این موضوع، مقدار کمی استروژن مترشحه در مردان را توجیه می‌کند. با این حال، با توجه به کم بودن این هورمون در مردان، تأثیرات آن به طور عمده مربوط به زنان است و تحت کنترل چرخه قاعدگی قرار دارد.
یک نکته اساسی درباره هورمون ۱۷ بتا استرادیول این است که این هورمون فراخوانی اسیدهای چرب آزاد (FFA) از بافت چربی را افزایش می‌دهد و جذب گلوکز توسط بافت‌های محیطی را مهار می‌کند، که در این زمینه مشابه هورمون رشد (GH) عمل می‌کند.
نکات:
1- فعالیت ورزشی استروژن موجود در خون هر دو گروه زنان دارای قاعدگی طبیعی و زنان بی‌قاعدگی (آمنوره) را افزایش می‌دهد.
2- در مقایسه با مردان تمرین‌کرده کامل، زنانی که تمرین استقامتی انجام می‌دهند از غلظت بسیار بالاتری از هورمون ۱۷ بتا استرادیول برخوردار هستند و در هنگام فعالیت ورزشی بیشتر به چربی نسبت به کربوهیدرات وابسته هستند.
فعالیت ورزشی درازمدت و دهیدراسیون به طور کلی بر تعادل مایعات بدن و هورمون‌های ADH، رنین، آلدوسترون و ANP (پپتیدهای سدیمی) تأثیر می‌گذارند. هورمون‌های ADH، رنین و آلدوسترون باعث حفظ آب در بدن می‌شوند، در حالی که هورمون ANP باعث دفع آب از بدن می‌شود.
سازگاری بلندمدت سیستم عصبی و غدد با فعالیت ورزشی، تأثیرات زیر را بر ترشح هورمون‌ها دارد:
1- تغییر محرک‌هایی که باعث ترشح هورمون می‌شوند.
2- تغییر توانایی سلول‌ها برای پاسخ به هورمون.
3- تغییر ظرفیت حداکثر بافت‌های درون‌ریز برای آزادسازی هورمون.
متابولیسم انرژی و فراخوان سوخت چربی در شدت فعالیت ورزشی زیر بیشینه معین، مانند تمرینات استقامتی، باعث کاهش غلظت هورمون‌های کاتکولامین، رشد (GH) و کورتیزول در خون می‌شود. همچنین، تمرینات استقامتی زیر بیشینه همراه با افزایش استفاده از چربی است. در نگاه اول، ممکن است به نظر برسد که با کاهش غلظت کاتکولامین‌ها و هورمون رشد و کورتیزول خون، این فرآیند با افزایش کاتابولیسم چربی هماهنگ نباشد. اما در واقع، عضله اسکلتی به عنوان منبع اصلی اسیدهای چرب آزاد در فعالیت‌های زیر بیشینه عمل می‌کند و نه بافت چربی. بنابراین، کاهش هورمون رشد و کورتیزول تأثیری بر کاتابولیسم چربی ندارد.
در هنگام ورزش، سنتز پروتئین با افزایش هورمون‌های گونادوتروپیک FSH و LH همراه است. اما به دلیل طولانی بودن فعالیت ورزشی بیش از 45 دقیقه، هورمون FSH به مدت کافی برای تحریک تخمدان‌ها و تولید استرادیول 17بتا فعال نمی‌باشد. بنابراین، در فعالیت ورزشی کوتاه مدت، FSH و LH نمی‌توانند عامل افزایش ترشح استرادیول 17بتا باشند. به عنوان جایگزین، در فعالیت‌های کوتاه مدت، افزایش استرادیول 17بتا به علت تحریک مستقیم از سوی کاتکولامین‌ها ایجاد می‌شود. همچنین، در فعالیت‌های ورزشی درازمدت، به نظر می‌رسد که تولید استرادیول 17بتا مهار می‌شود و دلیل آن، کورتیزول است. در نکته‌ای نیز ذکر شده است که در صورت داشتن چرخه قاعدگی طبیعی، فعالیت ورزشی باعث افزایش استرادیول 17بتا می‌شود.
هورمون رشد GH و هورمون رشدی شبه انسولین IGF-1 یا سوماتومدین، ترکیبی از تأثیرات زیر بر سنتز پروتئین دارند:
1- آنها به عنوان محرک‌های آندروژنیک، سنتز پروتئین را تحریک می‌کنند.
2- سنتز پروتئین هنگام فعالیت ورزشی به طور موقت مختل می‌شود و در دوره بازیافت پس از فعالیت ورزشی تحریک می‌شود. نتیجه این تحریک، سنتز خالص پروتئین است.
آمنوره ورزشی و تغییرات هورمونی در زنانی که توانایی قاعدگی را دارند اما به دلایلی قاعده نمی‌شوند، با وضعیتی مواجه می‌شوند که به آن آمنوره معروف است. زمانی که علت آمنوره به صورت مستقیم با ورزش مرتبط است، آن را آمنوره ورزشی می‌نامند. در زنانی که به طور مداوم تمرین می‌کنند، غلظت کاتکولامین‌ها، بتا اندروفین و کورتیزول افزایش می‌یابد. این وضعیت به حدی عملکرد هیپوفیز قدامی و به طور خاص، رهایش هورمون آزاد کننده گونادوتروپیک (GnRH) را مهار می‌کند و جلوی ترشح هورمون‌های FSH و LH را می‌گیرد. این امر مانع از تحریک تخمدان‌ها و ترشح استرادیول 17بتا می‌شود. به عبارت دیگر، آمنوره ورزشی به دلیل تغییر در رهایش LH و FSH ایجاد می‌شود. در زنانی که با آمنوره ورزشی مواجه هستند، غلظت استرادیول 17بتا در خون کاهش می‌یابد و این موضوع منجر به از دست دادن دو مزیت اصلی می‌شود: (1) افزایش کاتابولیسم چربی ناشی از استرادیول و (2) ویژگی محافظتی استرادیول که باعث حفظ چگالی استخوان و سطوح HDL در خون می‌شود.
زنانی که در فعالیت ورزشی شدید با مسافت زیاد شرکت می‌کنند، احتمالاً بیشتر دچار آمنوره ورزشی می‌شوند. در زنان آمنوره، ترشح استرادیول 17بتا به طرز واضحی کاهش می‌یابد، که در هنگام فعالیت ورزشی با شدت کم تا متوسط، نشان می‌دهد که این حالت با کاهش ترشح هورمون رشد در زمان فعالیت ورزشی و عدم همگامی کامل در رهایش روزانه هورمون رشد در زنان آمنوره مرتبط است. وضعیت آمنوره ورزشی در اصل باعث می‌شود که پاسخ‌های متابولیکی و غدد درون‌ریز زنان در فعالیت ورزشی تا حدودی شبیه به مردان شود. نکته مهم: آمنوره ورزشی با کاهش حجم و شدت تمرینات (Tapering) بهبود خواهد یافت.
با توجه به کمبود تحقیقات دقیق و گسترده درباره ورزشکاران زن، هنوز نمی‌توانیم نظر کلی درباره سطح عملکرد آنها داشته باشیم. وجود تفاوت‌های فیزیولوژیک و ساختاری بین جنس زن و مرد نیز به علت این اختلافات کمک کرده است. با این حال، بر اساس دانش فعلی ما، به برخی از خصوصیات و ویژگی‌های مرتبط با ورزش و فعالیت بدنی در زنان اشاره می‌کنیم.
اگرچه براساس نظرسنجی‌ها، اکثر ورزشکاران زن معتقدند که عملکرد بدنی در طول دوران قاعدگی کاهش می‌یابد، اما در واقعیت، زنانی هستند که در طول این دوره قادر به شکستن رکوردهای جهانی شده‌اند. فعالیت ورزشی شدید منجر به کاهش سطح استروژن در خون می‌شود، اما این ضرورتاً تأثیری بر عملکرد بدنی ندارد. در تمرینات با شدت مشابه، تفاوتی در میزان آسیب‌های ورزشی بین زنان و مردان مشاهده نمی‌شود. قرص‌های ضدبارداری احتمالاً تغییرات چشمگیری در فیزیولوژی بدن زن ایجاد می‌کنند، اما تأثیر قابل توجهی بر عملکرد شخص ندارند. کمبود هورمون استروژن، حداقل به طور نظری، ممکن است منجر به افزایش چربی خون و ایجاد آتروسکلروز زودرس شود. بنابراین، درمان مناسب اختلالات قاعدگی اهمیت بسیاری دارد.
نظرات کاربران