بدن انسان به‌طور طبیعی انرژی را به‌صورت چربی ذخیره می‌کند، اما بسته به ناحیه تجمع چربی، خطر ابتلا به بیماری نیز ممکن است افزایش یابد. به‌عنوان مثال، افزایش چاقی شکمی باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت نوع 2 و سرطان مرتبط است. چاقی شکمی با ارزیابی BMI (شاخص توده بدنی) و اندازه دور کمر سنجیده میشود.
BMI یک شاخص مفید برای سنجش سلامت از طریق ترکیب وزن و قد است. با این‌حال، ممکن است این سوال پیش بیاید که بهترین وضعیت BMI چیست و مقصود از BMI نرمال و طبیعی چیست؟ در این مقاله، علاوه بر پاسخ به این پرسش‌ها، به بررسی عوارض بالا یا پایین بودن این شاخص توده بدنی و نقش اندازه‌گیری دور کمر در پیش‌بینی وضعیت سلامتی نیز پرداخته میشود.
شاخص توده بدنی (BMI)
به عنوان مخفف عبارت انگلیسی “Body Mass Index” شناخته میشود. این شاخص برای تعیین رده وزنی افراد مختلف استفاده میشود. فرمول محاسبه این شاخص از تقسیم وزن فرد بر مجذور قد فرد بهدست میآید، که وزن به کیلوگرم و قد به متر است. BMI یک روش ساده و ارزان برای غربال‌گری و دسته‌بندی وزن در رده‌های کم‌وزنی، وزن سالم، اضافه‌وزن و چاقی است.
این شاخص، مستقیماً چربی بدن را اندازه‌گیری نمی‌کند، اما با معیارهای مستقیم‌تر اندازه‌گیری چربی بدن همبستگی متوسطی دارد. همچنین، به نظر می‌رسد که BMI با پیامدهای متابولیک و بیماری‌های مختلف به همان اندازه که معیارهای مستقیم‌تر چربی بدن مرتبط است.
با توجه به توضیحات فوق، ممکن است پیش بیاید که بهترین وضعیت BMI چیست؟ در تیترهای بعدی به این سوال پاسخ خواهیم داد. با این حال، باید توجه داشت که ارزیابی سلامت وزن یک فرد و چاقی و یا سلامت بدن او، صرفاً با استفاده از BMI تشخیص داده نمی‌شود و برای ارزیابی دقیق‌تر، نیاز به استفاده از معیارهای دیگری مانند اندازه‌گیری ضخامت چین‌خوردگی پوست، ارزیابی رژیم غذایی، فعالیت بدنی و سابقه خانوادگی می‌باشد.
از دهه 1970 به بعد، در بزرگسالان، شاخص BMI برابر یا بالاتر از 30 کیلوگرم بر مترمربع (وضعیت چاقی) به شدت افزایش یافته است، با این حال اخیراً این روند به جز در زنان مسنتر، در حال کاهش است. در زنان بالغ با سن 60 سال و بالاتر، درصد چاقی همچنان در حال افزایش است.
چرا از شاخص توده بدنی (BMI) برای اندازه‌گیری اضافه‌وزن و چاقی استفاده میشود؟
از آن جا که محاسبه شاخص توده بدنی فقط به قد و وزن نیاز دارد، این ابزار به عنوان یک معیار ارزان و آسان برای تشخیص اضافه‌وزن و چاقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بهترین وضعیت BMI چیست؟
آیا می‌دانید کدام وضعیت BMI بهترین است؟ برای بزرگسالان، وضعیت BMI ایده‌آل در محدوده ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ قرار دارد. با این حال، برای کودکان و نوجوانان ۲ تا ۱۸ ساله، برای محاسبه BMI باید عواملی مانند سن، جنسیت، قد و وزن در نظر گرفته شود. به طور کلی، بیشتر افراد در محدوده‌های زیر قرار می‌گیرند:
زیر ۱۸.۵: محدوده کمبود وزن
بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹: محدوده وزن سالم
بین ۲۵ تا ۲۹.۹: محدوده اضافه‌وزن
بین ۳۰ تا ۳۹.۹: محدوده چاقی
متأسفانه، از دهه ۱۹۷۰ به بعد، در بزرگسالان، BMI بیشتر افراد در محدوده بالاتر یا مساوی ۳۰ کیلوگرم بر مترمربع (وضعیت چاقی) قرار گرفته است. با این حال، اخیراً این روند در حال کاهش است، به استثنای زنان مسنتر که در آنها افزایش چاقی همچنان ادامه دارد.
بهترین وضعیت دقت BMI چیست؟
اگرچه BMI به عنوان یک شاخص معمول برای اندازه‌گیری وزن سالم استفاده میشود، اما تغذیه‌شناسان و پزشکان ممکن است در ارزیابی وزن سالم، عوامل دیگری را نیز در نظر بگیرند. به عنوان مثال، عضلات نسبت به چربی بسیار متراکم‌تر هستند، بنابراین افرادی که عضلات قوی و پرطاقتی مانند بوکسورهای سنگین وزن، مربیان وزنه‌برداری و ورزشکاران حرفه‌ای دارند، ممکن است وزن سالمی داشته باشند. در واقع، حتی اگر BMI آنها در محدوده چاق قرار بگیرد، این معیار ممکن است ناسازگار با وضعیت واقعی آنها باشد.
همچنین، عواملی مانند نژاد و قومیت نیز ممکن است بر خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، ساکنان جنوب آسیا ممکن است در محدوده BMI چاق قرار بگیرند، اما این نشان‌دهنده قرارگرفتن در معرض خطر ابتلا به برخی از مشکلات سلامتی مانند دیابت است، در حالی که این معیار با نژاد آنها همخوانی ندارد.
همچنین، زنان باردار نباید از BMI به عنوان معیار استفاده کنند، زیرا در این دوره وضعیت وزن و تغییرات بدنی آنها به دلیل بارداری و شرایط خاص، متفاوت است.
به طور کلی، علاوه بر BMI، در ارزیابی وزن سالم، نکات دیگری نیز باید مورد توجه قرار گیرند و مشاوره از تخصصی‌ترین متخصصان می‌تواند بهترین راهنمایی را در این زمینه ارائه دهد.
مفهوم BMI نرمال چیست؟
BMI به عنوان یک شاخص کلی برای اندازه‌گیری چربی بدن در اکثر افراد استفاده میشود و به عنوان یک شاخص خطر برای سلامتی در نظر گرفته میشود. BMI نرمال یا طبیعی، به معنای قرارگیری افراد با قد و وزن خاص در محدوده وزنی طبیعی است، به طوری که حاوی کمترین مقدار چربی در بدن خود باشند. بودن در وضعیت نرمال به معنای دور بودن از خطر بروز بیماری‌های مرتبط با چاقی، مانند دیابت یا سکته قلبی، است.
به چه اساسی شاخص توده بدنی (BMI) اندازه‌گیری میشود؟
شاخص توده بدنی (BMI) بر اساس وزن (کیلوگرم) و قد (متر) فرد محاسبه میشود و فرمول آن به صورت تقسیم وزن توده بدن بر مجذور قد بدن تعریف میشود. واحد BMI به صورت کیلوگرم بر مترمربع است.
چه وضعیت BMI بهتر است؟
قبلاً در نظر گرفته می‌شد که نسبت دور کمربندی به باسن، یکی از عوامل تعیین کننده جذابیت ظاهری زنان است. این نسبت به عدد 0.7 محدود می‌شد و بر اساس آن، بدنی با انحنای طبیعی به عنوان زیباترین شکل بدن در نظر گرفته می‌شد. با این حال، بعداً با محاسبه شاخص توده بدنی (BMI)، مشخص شد که BMI نرمال در تعیین جذابیت ظاهری بسیار مهمتر از نسبت دور کمربندی به باسن است.
این مطالعه همچنین نشان داد که تعریف قبلی (نسبت دور کمربندی به باسن) فقط نمایانگر تصورات ذهنی مردان درباره اندازه بدن زنان بوده و نه نشان دهنده سلامت زنان یا مردان. اما نتایج مشتق شده از بررسی و تحلیل شاخص توده بدنی نشان داد که بهترین وضعیت BMI در مقادیر 19 و 20 قرار دارد که به طور همزمان به سلامتی بدنی فرد اشاره می‌کند و جذابیت ظاهری او را نمایان می‌سازد. به نظر می‌رسد جذابیت ظاهری در مقادیر کمتر از 17 و بیشتر از 25 تا حدی کاهش می‌یابد و البته سلامت افراد نیز در این محدوده‌ها به خطر می‌افتد.
عوارض افزایش BMI چیست؟
افرادی که براساس شاخص توده بدنی (BMI) به اضافه وزن دچار می‌شوند (با BMI بیشتر از 25 کیلوگرم بر مترمربع) و رژیم غذایی مناسبی را رعایت نمی‌کنند و فعالیت بدنی کافی ندارند، با خطرات زیر روبه‌رو هستند:
اختلالات چربی و کلسترول بالا در خون
ابتلا به دیابت نوع 2
بیماری‌های قلبی
سکته مغزی یا قلبی
فشار خون بالا
برخی از انواع سرطان
بیماری صفراوی
آپنه خواب و خروپف
افزایش خطر مرگ زودرس
بیماری‌های آرتروز و مفصلی
این عوارض نشان می‌دهند که افزایش BMI و چاقی می‌تواند تأثیر بسیار منفی بر سلامت عمومی فرد داشته باشد. بنابراین، حفظ وزن سالم و رعایت سبک زندگی فعال و تغذیه مناسب بسیار مهم است.
البته باید توجه داشت که BMI تنها یکی از ابزارهای مورد استفاده برای ارزیابی خطر سلامتی است. عوامل دیگری مانند فشار خون، سطح کلسترول، سطح گلوکز خون، سابقه خانوادگی از بیماری قلبی، سن، جنسیت، دور کمر، سطح فعالیت بدنی، وضعیت یائسگی، وضعیت سیگار کشیدن و سایر عوامل نیز در تاریخچه پزشکی فرد برای ارزیابی خطر سلامتی مد نظر قرار می‌گیرند.
داشتن چربی در منطقه شکم یا “شکم گلدانی”، علاوه بر ظاهر ناخوشایند بدن، به این معنی است که احتمال ابتلا به برخی از بیماری‌های مرتبط با چاقی بیشتر است. مطالعات نشان می‌دهند که چربی‌هایی که به طور عمده در منطقه باسن و ران تجمع می‌یابند، به اندازه چربی شکمی به سلامتی تهدید نمی‌کنند. چربی شکمی به خصوص در مردان رایج است و به دلایل هورمونی اغلب در ناحیه کمر تجمع می‌یابد و خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با چاقی را افزایش می‌دهد. به طور کلی، ارتباط بین آسیب به سلامتی و توزیع چربی در بدن به شرح زیر است:
خطر کمتر: لاغری (توزیع یکنواخت چربی در بدن)
خطر متوسط: اضافه وزن بدون چربی در منطقه شکم و پهلو
خطر متوسط تا زیاد: لاغری همراه با چربی در منطقه شکم و پهلو
خطر بالا: اضافه وزن همراه با چربی اضافی در منطقه شکم و پهلو
بنابراین، می‌توان چربی در منطقه دور کمر را به عنوان یک معیار برای نشان دادن خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن در نظر گرفت.
اندازه دورکمر در مردان به صورت زیر است:
۹۴ سانتی‌متر یا بیشتر = خطر زیاد
۱۰۲ سانتی‌متر یا بیشتر = خطر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است.
اندازه دورکمر در زنان به صورت زیر است:
۸۰ سانتی‌متر یا بیشتر = خطر زیاد
۸۸ سانتی‌متر یا بیشتر = خطر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است.
اگرچه تمایل به رسوب چربی در ناحیه کمر و پهلو در بسیاری از موارد تحت تأثیر ژن‌های فردی قرار می‌گیرد، اما هنوز قابل پیشگیری و درمان است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که فعالیت بدنی، اجتناب از استعمال دخانیات و مصرف چربی‌های غیراشباع به جای چربی‌های اشباع شده، خطر ابتلا به چاقی شکمی را کاهش می‌دهد.
عوارض کمبود BMI عبارتند از:
خطر ضعف عملکرد سیستم ایمنی بدن
بروز بیماری‌های تنفسی
بروز بیماری‌های گوارشی
افزایش خطر ابتلا به سرطان
پوکی استخوان
مشکلات نازایی
افزایش احتمال ابتلا به افسردگی
بسیاری از افراد، اگرچه می‌دانند که وضعیت BMI بهترین حالت آن چیست، اما به سلامت خود در این زمینه توجه کافی نمی‌کنند. در برخی موارد، اندازه دورکمر یک فرد نسبت به BMI، پیش‌بینی‌کننده‌ای بهتر برای خطرات سلامتی است. به همین دلیل، برای افرادی که دچار کمبود وزن هستند، توصیه میشود همراه با اندازه‌گیری و طبقه‌بندی BMI، دورکمر خود را نیز اندازه‌گیری کرده و سپس به متخصص تغذیه مراجعه کنند.
مطالعات نشان داده است که توزیع چربی در بدن با افزایش شیوع دیابت، فشار خون بالا، کلسترول بالا و بیماری‌های قلبی عروقی مرتبط است. به همین دلیل، سوال این است که وضعیت BMI بهترین حالت آن چیست، اهمیت بیشتری دارد.
برای اکثر افراد، بهترین BMI در محدوده ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ قرار دارد و افرادی با اعداد کمتر، به احتمال زیاد دچار کمبود وزن هستند و در معرض خطر سوءتغذیه، افسردگی، ضعف سیستم ایمنی بدن، بیماری‌های تنفسی، گوارشی و سرطان قرار می‌گیرند.
افرادی که عدد BMI بالاتر از ۲۵ را دارند، به احتمال زیاد در محدوده اضافه وزن و چاقی قرار می‌گیرند و با خطر دیابت، کلسترول بالا، سرطان، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و قلبی، آپنه خواب و بیماری کیسه صفرا مواجه خواهند شد. البته، شاخص اندازه دورکمر نیز نقش مهمی در ارزیابی چربی شکمی و مخاطرات سلامت دارد و برای زنان، عدد بالاتر از ۸۸ و برای مردان، عدد بالاتر از ۱۰۲ به عنوان نشانه خطر محسوب میشود.
نظرات کاربران