هایپوناترمیا، یک اختلال شایع الکترولیتی است که ناشی از نقض نسبت سدیم به آب در بدن است. به طور دیگر، در این وضعیت، مایعات بدن رقیق شده و تورم سلولها از کاهش اسمولاریته مایع خارج سلولی ناشی میشود. سدیم یک نوع الکترولیت است که در تنظیم توازن آب درون و برون سلولها نقش دارد. در هایپوناترمیا، سطح یون سدیم (که در تنظیم توازن آب درون و برون سلولها نقش دارد) در خون کاهش مییابد.
هایپوناترمیا چگونه رخ میدهد؟
در هایپوناترمیا، یک یا چند عامل، از بیماریهای پزشکی تا مصرف زیاد آب، باعث رقیق شدن سدیم موجود در بدن میشود. زمانی که این اتفاق رخ میدهد، سطح آب در بدن افزایش مییابد و در نتیجه سلولها متورم میشوند. این تورم می‌تواند عوارضی خفیف یا شدید را ایجاد کند. هایپوناترمیا پیشرفت می‌کند زمانی که مکانیسم تنظیمی ADH (هورمون آنتی دیورتیک) مختل میشود. در این حالت، سطح سدیم کاهش مییابد و انتقال مایعات در بدن تغییر می‌کند. وقتی محتوای آب در رگ‌ها افزایش یافته و سطح سدیم کاهش مییابد، به هایپوناترمیا رقیق شده اشاره میشود. در مواردی که سطح سدیم کاهش مییابد و مقدار آب فعال در بدن کافی نیست، هایپوناترمیا به صورت تقسیم‌بندی شده رخ میدهد.
برخی از داروها، مانند دیورتیک‌ها (ادرارآورها)، داروهای ضدافسردگی و داروهای ضد درد، می‌توانند در تنظیم طبیعی هورمونی و کلیوی که غلظت سدیم را در حد طبیعی نگه می‌دارد، تداخل ایجاد کنند. هایپوناترمی هایپوولمیک، که در آن میزان از دست رفتن سدیم نسبت به آب بیشتر است، ممکن است به علت عوامل کلیوی (مانند دیورز اسموتیک) یا عوامل غیرکلیوی (مانند تهوع، استفراغ، اسهال و غیره) رخ دهد. هایپوناترمی هایپروولمیک، که در آن سطح آب و سدیم در خارج سلول افزایش مییابد، اما میزان احتباس آب بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد، ممکن است به علت عواملی مانند نارسایی قلبی، نارسایی کبدی، سندرم نفروتیک و غیره رخ دهد. هایپوناترمیا ایزوولمیک، که سطح سدیم ممکن است پایین به نظر برسد و به دلیل افزایش زیاد مایع در بدن است، ممکن است به علت عواملی مانند کم‌کاری تیروئید، نارسایی کلیوی، سندرم ترشح نابجای هورمونی و غیره رخ دهد.
علایم هایپوناترمی عبارتند از:
با کاهش حجم پوست، پوست خشک، تورگور پوستی ضعیف و غشاهای مخاطی شکافته شده. همچنین، ضعف عضلانی، اسپاسم یا گرفتگی عضلات، و علایم حیاتی ضعیف شامل نبض سریع و کاهش فشار خون (وضعیتی)، کاهش فشار در وریدهای مرکزی و شریان ریوی ممکن است دیده شود.
با افزایش حجم ادم، فشار خون افزایش مییابد، نبض سریع و نابهنجار میشود، و فشار در وریدهای مرکزی و شریان ریوی افزایش مییابد. همچنین، ممکن است تشنج و کما رخ دهد.
در درمان هایپوناترمی، به دنبال چه چیزهایی باید جستجو کنیم؟ علایم ممکن است متناوب باشند و بستگی زیادی به سرعت کاهش سطح سدیم دارند. علایم اولیه بیمار به نورولوژیک بودند و ممکن است شامل سردرد، تهوع و کرامپهای شکمی باشند. انقباضات عضلانی ناگهانی، لرزش و یا ضعف، همچنین تغییرات در سطح هوشیاری، اگر سطح سدیم به کمتر از ۱۱۰ میلی‌اکی‌والان بر لیتر برسد، ممکن است فرد به سمت گیجی و کما پیشروید.
برای جلوگیری از هایپوناترمی در ورزشکاران در هنگام فعالیت‌های شدید، باید اقدامات احتیاطی را انجام دهید. ورزشکاران باید تنها مقدار مایعی که به دلیل تعریق در طول مسابقه از دست می‌دهند را جبران کنند. به طور کلی، تشنگی می‌تواند راهنمای خوبی برای میزان آب یا مایعات مورد نیاز شما باشد. در هنگام انجام فعالیت‌های شدید، می‌توانید از نوشیدنی‌های ورزشی استفاده کنید. با مشاوره پزشک یا متخصص تغذیه ورزشی درباره جایگزینی آب با نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت در مسابقات استقامتی مانند ماراتن، مسابقات سه‌گانه و سایر فعالیت‌های شدید، مشورت کنید.
عواملی که باعث افزایش خطر ابتلا به هیپوناترمی میشوند چیستند؟
میتوان عوامل زیر را برشمرد که ممکن است خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش دهند:
۱. افزایش سن: افراد مسن بیشتر از سایر افراد در خطر هستند. تغییرات مرتبط با سن، مصرف برخی داروها و احتمال بیشتر ابتلا به بیماریهای مزمن که تعادل سدیم بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند، از جمله دلایل این موضوع هستند.
۲. مصرف داروهای خاص: برخی داروها خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش می‌دهند. به عنوان مثال، دیورتیک‌های تیازید، برخی داروهای ضد افسردگی و ضد درد از جمله این دسته از داروها هستند. همچنین، مصرف داروی تفننی اکستازی با موارد مرگبار هیپوناترمی در ارتباط است.
۳. شرایطی که باعث کاهش دفع آب بدن میشوند: بیماریهای کلیه، سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادراری (SIADH) و نارسایی قلبی از جمله شرایطی هستند که می‌توانند منجر به کاهش دفع آب بدن شوند.
۴. فعالیت‌های جسمانی شدید: افرادی که در فعالیت‌های شدید مانند دو ماراتن، اولترا ماراتن، تریاتلون و سایر فعالیت‌های شدید شرکت می‌کنند و مقدار زیادی آب مصرف می‌کنند، در خطر ابتلا به هیپوناترمی قرار دارند.
در مراقبت‌های پرستاری، میتوان اقدامات زیر را برای کنترل و ثبت علایم حیاتی، به ویژه فشار خون و نبض، انجام داد:
۱. پرستار باید مراقب افزایش فشار خون و ضربان قلب تاکی‌کاردی باشد و این علایم را ثبت کند.
۲. بیمار باید از لحاظ هوشیاری، خواب آلودگی، انقباض ناگهانی عضلانی، تشنج و کما بررسی شود. ورود و خروج مواد باید با دقت اندازه‌گیری و ثبت شود.
۳. پوست بیمار باید هر ۸ ساعت یکبار بررسی شود تا نشانه‌های هیدراتاسیون مشاهده شود. درمان هیپوناترمی خفیف ممکن است شامل مصرف مکمل‌های خوراکی و دریافت مایعات باشد. در هنگام تجویز داروی رقیق‌کننده هیپوناترمی، باید به دقت علایم بروزی مانند تنگی نفس، کراکل، وریدهای متسع در دست یا گردن در چهره بیمار توجه شود.
نظرات کاربران