در دنیای امروز، آیا ژن چاقی در افراد با اضافه وزن واقعیت دارد، یا فقط عوامل بیرونی باعث این اتفاق می‌شوند؟ با پیشرفت زندگی مدرن، بسیاری از عوامل محیطی باعث افزایش وزن می‌شوند و امروزه ما را به خوردن بیشتر و ورزش کمتر تشویق می‌کند. متأسفانه، شواهد روزافزونی وجود دارد که نشان می‌دهد عوامل گسترده‌تری مانند میزان خواب، سطح استرس و دیگر عوامل روان‌شناختی می‌توانند بر وزن ما تأثیرگذار باشند. در این مقاله، به بررسی این مسئله می‌پردازیم که چاقی تا چه حد می‌تواند به صورت ارثی از والدین به فرزندان منتقل شود. همراه ما باشید و مقالات سلامتی دکتر کرمانی را بخوانید.
ژنتیک چاقی: واقعیت یا تأثیر عوامل بیرونی؟ – راه‌های پیشگیری از تأثیر ژنتیک چاقی
بر اساس توضیحات دکتر نعیما موستاید-موسی، مدیر گروه تحقیقاتی چاقی در دانشگاه فناوری تگزاس، عوامل مهمی در بروز چاقی وجود دارند. او بیان می‌کند: “چاقی یک بیماری بسیار پیچیده است و می‌تواند به عوامل مختلفی برگردد که در ایجاد و تشدید آن نقش دارند، از جمله ژنتیک، رفتار و محیط. ایجاد چاقی ممکن است در خانواده‌ها رخ دهد، اما دلیل آن به ژنتیک برنمی‌گردد، بلکه به دلیل عادات و محیط زندگی مرتبط است.”
اما به طور کلی، دو عامل درونی و بیرونی در چاق شدن و اضافه وزن افراد تأثیرگذار هستند. عوامل ژنتیکی نیز نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. به عنوان مثال، وجود یک ژن به نام FTO که توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، باعث می‌شود افرادی که تفاوت‌های خاصی در این ژن دارند، تا ۳۰ درصد بیشتر در معرض خطر چاقی قرار بگیرند و این تفاوت‌ها بسیار شایع است. علاوه بر این، ده‌ها ژن دیگر نیز با وزن بدن مرتبط هستند. برخی از این ژن‌ها باعث می‌شوند که افراد به طور طبیعی چربی بیشتری ذخیره کنند. تا کنون، بیش از ۴۰۰ ژن مختلف در علل اضافه وزن و چاقی دخیل بوده‌اند، با این حال به نظر می‌رسد تنها تعداد کمی از آن‌ها نقش اصلی را ایفا می‌کنند. ژن‌ها به روش‌های مختلف در علل چاقی تأثیرگذار هستند، از جمله تأثیر بر اشتها، حس سیری، متابولیسم، میل به خوردن، توزیع چربی در بدن و تمایل به استفاده از غذا به عنوان راهی برای مقابله با استرس.
قدرت تأثیر ژنتیکی بر اختلالات وزن بین افراد با یکدیگر بسیار متفاوت است
تحقیقات نشان می‌دهد که برای برخی افراد، ژن‌ها تنها ۲۵ درصد از اضافه وزن را تشکیل می‌دهند، در حالی که برای برخی دیگر این تأثیر ژنتیکی تا ۷۰ تا ۸۰ درصد می‌رسد. این قابلیت داشتن یک درک نسبی از نقش بزرگی که ژن‌ها در وزن بدن شما ایفا می‌کنند، می‌تواند در درمان مشکلات اضافه وزن مفید باشد. در عین حال، عوامل محیطی نیز نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. عوامل محیطی شامل هر چیزی در محیط است که باعث می‌شود ما بیش از حد بخوریم و ورزش کمتری انجام دهیم. به طور کلی، کارشناسان باور دارند که عوامل محیطی نیروی محرکه‌ای در علت چاقی و افزایش چشمگیر آن هستند. تأثیرات محیطی از مراحل زودتری اعم از قبل از تولد شما شروع می‌شود. محققان گاهی اوقات این تعاملات درون رحمی را “برنامه‌ریزی جنینی” می‌نامند. به عنوان مثال، احتمال اضافه وزن در نوزادان مادرانی که در دوران بارداری سیگار می‌کشیدند، نسبت به آنهایی که مادرشان سیگار نمی‌کشیدند، بیشتر است. همچنین، این موضوع در مورد نوزادانی که از مادرانی که دیابت داشتند به دنیا آمده‌اند نیز صحت دارد.
محققان باور دارند که این شرایط ممکن است تأثیری بر متابولیسم کودکان در دوران رشد خود داشته باشد و در مراحل بعدی زندگی آن‌ها نمایان شود. پس از تولد، نوزادانی که بیش از سه ماه از شیر مادر تغذیه می‌کنند، در دوران نوجوانی نسبت به نوزادانی که کمتر از سه ماه از شیر مادر تغذیه می‌شوند، کمتر به چاقی مبتلا می‌شوند. همچنین، عاداتی که در دوران کودکی شکل می‌گیرند، اغلب تا آخر عمر با افراد همراه می‌مانند. بچه‌هایی که نوشابه‌های شیرین می‌نوشند و غذاهای پرکالری و فرآوری شده می‌خورند، به طعم این محصولات عادت می‌کنند و در بزرگسالی همچنان ادامه می‌دهند که باعث افزایش وزن می‌شود. به همین ترتیب، کودکانی که به جای فعالیت‌های بدنی، تلویزیون تماشا می‌کنند و بازی‌های ویدیویی انجام می‌دهند، ممکن است در آینده بی‌تحرکی را برنامه‌ریزی کنند.
درصدی از وزن شما به ژنتیک شما وابسته است
اگر شما در طول زندگی خود اضافه وزن داشتهاید و یک یا هر دو والدین شما یا خویشاوندان دیگری از خانوادهتان به میزان قابل توجهی اضافه وزن دارند، احتمالاً ژنتیک نقش مهمی در چاقی شما دارد. اگر هر دو والدین شما چاق هستند، احتمال چاقی شما به حدود ۸۰ درصد می‌رسد. با این حال، حتی اگر فعالیت بدنی خود را افزایش دهید و به مدت ماه‌ها به یک رژیم غذایی کم کالری پایبند باشید، ممکن است نتوانید وزن خود را کاهش دهید. اگر شما به شدت تحت تأثیر در دسترس بودن غذا هستید و به طور نسبی اضافه وزن دارید، با رعایت یک رژیم غذایی مناسب و برنامه ورزشی منظم، می‌توانید وزن خود را کاهش دهید. در این صورت، ژنتیک کمترین تأثیر را در وزن شما خواهد داشت.
روش‌هایی برای خنثی کردن تأثیر ژن‌های چاقی و لاغری وجود دارند
اگر هر دو والدین شما درگیر مشکل وزن بودند، احتمالاً به این فکر می‌کنید که شما نیز با همین مشکل مواجه خواهید شد. اما این اتفاق نمی‌افتد زیرا حدود ۱۰۰ نوع ژن وجود دارد که با چاقی در ارتباط هستند. این بدان معناست که ممکن است علاوه بر صفات ظاهری، ویژگی‌های دیگری نیز از والدین به ارث ببرید. اما خبر خوب این است که همه این ژن‌ها قطعاً قابل تغییر نیستند. برخی از این ژن‌ها، که به عنوان ژن‌های چاقی شناخته می‌شوند، می‌توانند تحت تأثیر عادات و محیط تغییر کنند. به جای خرج زیادی برای آزمایش‌های DNA کردن و کشف ژن‌هایی که منجر به چاقی می‌شوند، توصیه می‌شود از راهکارهای هوشمندانه دیگری استفاده کنید تا این ژن‌ها را خاموش کنید.
در ادامه برخی از راهکارهایی که می‌توانید بهره ببرید را بیان می‌کنم به جای خرج زیادی برای آزمایش‌های DNA کردن:
- رژیم غذایی متعادل: مصرف یک رژیم غذایی سالم و متعادل که مقدار مناسبی از مواد مغذی را فراهم کند، می‌تواند به شما کمک کند تا وزن خود را کنترل کنید.
- فعالیت بدنی منظم: انجام فعالیت‌های ورزشی و تمرینات منظم سبب سوخت و ساز بدن و سوزاندن انرژی اضافی می‌شود.
- کنترل استرس: استرس می‌تواند عاملی برای افزایش وزن باشد، بنابراین استفاده از روش‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا یا روش‌های تنفسی می‌تواند مفید باشد.
- مصرف آگاهانه غذا: با توجه به نوع و مقدار غذاهایی که مصرف می‌کنید، می‌توانید کنترل بیشتری بر وزن خود داشته باشید. اندازه قسمت‌های غذایی را کنترل کنید و از مصرف مواد غذایی با ارزش غذایی پایین و پرکالرروش‌هایی برای خنثی کردن تأثیر ژن‌های چاقی و لاغری وجود دارند. اگر هر دو والدین شما درگیر مشکل وزن بودند، ممکن است فکر کنید که شما هم همین مشکل را خواهید داشت. اما این اتفاق نمی‌افتد؛ زیرا حدود ۱۰۰ نوع ژن وجود دارد که با چاقی در ارتباط هستند. این بدان معناست که ممکن است علاوه بر صفات ظاهری، ویژگی‌های دیگری نیز از والدین به ارث ببرید. خبر خوب این است که تمامی این ژن‌ها قطعاً غیرقابل تغییر نیستند. برخی از این ژن‌ها، که به عنوان ژن‌های چاقی شناخته می‌شوند، می‌توانند تحت تأثیر عادات و محیط تغییر کنند. به جای خرج زیادی برای آزمایش‌های DNA و شناخت ژن‌هایی که منجر به چاقی می‌شوند، توصیه می‌شود از راهکارهای هوشمندانه دیگری استفاده کنید تا این ژن‌ها را خاموش کنید.
- تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف پروتئین‌هایی مانند مرغ و تخم مرغ، همچنین سایر غذاهایی که غنی از پروتئین هستند، نه تنها به ساخت عضلات کمک می‌کند، بلکه نیز اشتها را کاهش می‌دهد. یک مطالعه نشان داده است که افرادی که ژن FTO مرتبط با چاقی را دارند، با مصرف یک برنامه غذایی با کمترین میزان کالری و با 25 درصد پروتئین، اشتها‌ی کمتری تجربه می‌کنند و کمتر به هوس‌های غذایی مبتلا می‌شوند. پروتئین تشبیع‌کننده است و برای هضم آن، نسبت به سایر مواد مغذی، انرژی بیشتری مورد نیاز است. تحقیقات نشان می‌دهند که افزایش فعالیت بدنی و سبک زندگی فعال، به خصوص در فعالیت‌های ورزشی بالا، تأثیر بسزایی در تنظیم ژن‌های FTO (ژن‌های مرتبط با چاقی) دارد. مردانی که در این تحقیق شرکت کردند، به واسطه فعالیت بدنی فراوان، قادر بودند روزانه بیش از 900 کالری سوزانده و انرژی بیشتری را مصرف کنند.
ژن MC4R یکی از ژن‌هایی است که می‌تواند احتمال چاقی و دیابت نوع 2 را در افراد افزایش دهد
برای مقابله با این مشکل، برنامه غذایی متعادل و سالمی را باید رعایت کنید، زیرا این برنامه غذایی می‌تواند خطر این ژن‌ها را کاهش دهد. این برنامه غذایی شامل موادی نظیر روغن زیتون، ماهی، گوشت مرغ، میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و آجیل‌ها است. فیبر و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این برنامه غذایی، با چاقی مبارزه کرده و سطح گلوکز در بدن را افزایش می‌دهند.
ژن MC4R یکی از ژن‌هایی است که می‌تواند احتمال چاقی و دیابت نوع 2 را در افراد افزایش دهد. برای مقابله با این مشکل، برنامه غذایی متعادل و سالمی را باید رعایت کنید، زیرا این برنامه غذایی می‌تواند خطر این ژن‌ها را کاهش دهد. این برنامه غذایی شامل موادی نظیر روغن زیتون، ماهی، گوشت مرغ، میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و آجیل‌ها است. فیبر و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این برنامه غذایی، با چاقی مبارزه کرده و سطح گلوکز در بدن را افزایش می‌دهند.
مصرف چای سبز
می‌تواند باعث تقویت فعالیت ژن‌های مختلفی شود که نقش مهمی در تنظیم فرآیندهای سوخت و ساز بدن دارند، به عنوان مثال ژن GLUT4 که یکی از این ژن‌هاست. یک مطالعه 12 هفته‌ای با استفاده از موش‌ها نشان داد که موش‌هایی که برنامه غذایی با مقدار بالای چربی و چای سبز داشتند، ژن GLUT4 فعال‌تری نسبت به گروهی که همان برنامه غذایی را با آب مصرف کردند، داشتند. در انسان‌ها نیز مطالعات نشان داده است که نوشیدن چای سبز می‌تواند بهبود کنترل قند خون را تسهیل کند. لازم به ذکر است که پژوهشگرانی که درباره چای تحقیق می‌کنند، معمولاً قند و خامه را به چای اضافه نمی‌کنند.
نظرات کاربران