شاخص توده بدنی یا BMI برای ارزیابی چاقی بدن استفاده می‌شود. بسیاری از افراد از چگونگی تفسیر و محاسبه BMI اطلاعی ندارند و از خود می‌پرسند که آیا من چقدر چاق هستم؟ در پاسخ باید گفت که BMI بین 18.5 تا 24.9 برای بزرگسالان به‌معنای وزن طبیعی است. عددی بالاتر از این محدوده، نشان‌دهنده اضافه وزن و میزان کمتر از این حدود به معنی کمبود وزن است.
در هر دو صورت، لازم است به متخصص تغذیه مراجعه کرده و از رژیم غذایی اصولی برای رسیدن به تناسب‌اندام استفاده شود. در این مقاله، درباره فرمول محاسبه BMI و روش تفسیر نتایج آن، علت نیاز به اندازه‌گیری دورکمر در کنار تفسیر BMI و این‌که چرا شاخص توده بدنی بهترین معیار سلامت نیست، بحث خواهد شد.
برای محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) در بزرگسالان، از فرمول زیر استفاده می‌شود:
- BMI = وزن (کیلوگرم) / (قد (متر))^2
- در این فرمول، وزن فرد برحسب کیلوگرم و قد برحسب متر در نظر گرفته می‌شود.
- چون قد معمولاً برحسب سانتی‌متر اندازه‌گیری می‌شود، باید قد را بر 100 تقسیم کرد تا اندازه قد برحسب متر به‌دست آید.
بنابراین، فرمول محاسبه BMI در سیستم متریک به‌صورت زیر است:
BMI = وزن (کیلوگرم) / (قد (سانتی‌متر) / 100)^2
این فرمول برای محاسبه شاخص توده بدنی در بزرگسالان استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که نحوه محاسبه BMI در کودکان با بزرگسالان تفاوت دارد.
برای تفسیر نتایج شاخص توده بدنی (BMI) در بزرگسالان، می‌توان از دسته‌بندی وضعیت وزن استاندارد استفاده کرد:
کم‌وزن: BMI کمتر از 18.5
وزن طبیعی: BMI بین 18.5 تا 24.9
اضافه‌وزن: BMI بین 25 تا 29.9
چاقی: BMI 30 و بالاتر
هرچند محاسبه BMI، ابزاری ساده، کاربردی و بدون هزینه است که می‌تواند توسط خود فرد انجام شود، روش‌های دیگری نیز برای اندازه‌گیری چربی بدن وجود دارند که شامل مواردی مانند اندازه‌گیری ضخامت چین‌خوردگی پوست، وزن کردن زیر آب، امپدانس بیوالکتریکی، جذب‌سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DXA) و رقت‌سازی ایزوتوپی است.
این روش‌ها گاهی به‌سادگی در دسترس نبوده، هزینه‌بر هستند یا باید توسط افراد آموزش‌دیده انجام شوند. همچنین، استانداردسازی بسیاری از این روش‌ها ممکن است بین اپراتورها یا دستگاه‌ها دشوار باشد، که این موضوع مقایسه‌ها را در مطالعات و دوره‌های زمانی پیچیده می‌سازد.
این دسته‌بندی‌ها برای مردان و زنان در هر تیپ بدنی و سنی یکسان است. جدول (2) تفسیر شاخص توده بدنی را در محدوده‌های وزنی مختلف نشان می‌دهد:
BMI شاخص وزنی
کمتر از ۱۸.۵ کمبود وزن
۱۸.۵-۲۴.۹ وزن متعادل
۲۵-۲۹.۹ اضافه وزن
۳۰ و بالاتر چاق
پس از محاسبه BMI با استفاده از فرمول بالا، عدد به‌دست آمده را در این جدول پیدا کرده و محدوده وزنی خود را مشخص کنید.
برای کودکان و نوجوانان، تفسیر BMI متفاوت از بزرگسالان است. BMI کودکان و نوجوانان باید بر اساس سن و جنس تعیین شود، زیرا میزان چربی بدن آنان با افزایش سن تغییر می‌کند و این میزان در دختران و پسران نیز متفاوت است. نمودارهای رشد شاخص توده بدنی کودکان این تفاوت‌ها را در نظر می‌گیرند و به‌صورت بصری BMI را به‌شکل یک رتبه‌بندی صدکی نشان می‌دهند.
این صدک‌ها بر اساس داده‌های جمعیت 2 تا 19 ساله آمریکا تعیین شده‌اند. چاقی در میان افراد 2 تا 19 ساله، به عنوان BMI در صدک ۹۵ یا بالاتر از آن در این جمعیت مرجع تعریف می‌شود. به عنوان مثال، یک پسر 10 ساله با قد 140 سانتی‌متر و وزن 51 کیلوگرم، BMI معادل 22.9 کیلوگرم بر مترمربع خواهد داشت که در صدک 95 برای BMI قرار دارد و در زمره کودکان چاق محسوب می‌شود.
اندازه‌گیری دورکمر در کنار BMI مهم است زیرا BMI به تنهایی نمی‌تواند وضعیت سلامت فرد را به درستی تشخیص دهد. اگرچه BMI می‌تواند یک ابزار غربالگری خوب باشد، اما برای تعیین وضعیت واقعی سلامت افراد، ارزیابی‌های تکمیلی مانند اندازه‌گیری دورکمر، ضخامت چین‌خوردگی پوست، ارزیابی رژیم غذایی و سابقه خانوادگی نیز ضروری است.
همچنین، علی‌رغم افزایش شیوع چاقی از دهه 1970، این روند در سال‌های اخیر در حال کاهش بوده است، به‌جز در میان زنان مسن‌تر. بنابراین، اندازه‌گیری همه‌جانبه عوامل مرتبط با سلامت در کنار BMI می‌تواند تصویر دقیق‌تری از وضعیت سلامت فرد ارائه دهد.
با توجه به این تفاصیل، معمولاً دو روش اصلی برای تخمین سلامت وزن فرد استفاده می‌شود: تعیین شاخص توده بدنی (BMI) و اندازه‌گیری دور کمر. دور کمر شاخص خوبی از میزان چربی بدن، به‌ویژه چربی داخلی است و احتمال ابتلا به بیماری‌های مرتبط با وزن را نشان می‌دهد. بنابراین در کنار BMI باید در نظر گرفته شود.
به طور کلی، BMI برای ارزیابی وزن سالم دقت کمی دارد، زیرا تفاوت بین وزن ناشی از چربی و عضله را در نظر نمی‌گیرد.
از این رو، BMI باید محتاطانه‌تر در گروه‌های خاصی مانند:
اقوام خاص مانند جمعیت جزایر اقیانوس آرام، بومیان، ساکنان آسیای جنوبی، چین و ژاپن
بدن‌سازان و وزنه‌برداران
برخی ورزشکاران
زنان باردار
سالمندان
افراد دارای معلولیت جسمی
افراد مبتلا به اختلالات خوردن
افراد زیر ۱۸ سال
افراد مبتلا به چاقی شدید
در این گروه‌ها، علاوه بر BMI، اندازه‌گیری دورکمر نیز ضروری است.
تشخیص اندازه دورکمر اهمیت زیادی در ارزیابی سلامت فرد دارد. معمولا زمانی که تجمع چربی اضافی بدن در ناحیه دورکمر نسبت به باسن و ران بیشتر باشد، خطر مشکلات سلامتی مانند بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت نوع ۲ افزایش می‌یابد. این به دلیل آن است که چربی احشایی که در اطراف اندام‌های داخلی مانند قلب و روده تجمع می‌کند، خطرناک‌تر از چربی زیر پوستی است.
اندازه‌گیری دورکمر می‌تواند تخمین بهتری از میزان چربی احشایی ارائه دهد، در حالی که شاخص توده بدنی (BMI) تنها میزان کلی چربی بدن را نشان می‌دهد. بنابراین اندازه دورکمر پیش‌بینی‌کننده دقیق‌تری برای خطرات بیماری‌های قلبی عروقی و متابولیک است.
برای اندازه‌گیری دورکمر خودتان، می‌توانید یک نوار اندازه گیری را مستقیماً روی پوست یا روی لباس نازک قرار دهید. محل صحیح اندازه‌گیری، بین پایین‌ترین دنده و بالای استخوان لگن است که تقریباً مطابق با ناف شما است. هنگام اندازه‌گیری، نفس عادی بکشید و دقت کنید که نوار چسبیده به بدن باشد، بدون آن‌که پوست را فشار دهد.
آستانه‌های دور کمر که نشان‌دهنده خطر بیماری هستند به شرح زیر است:
زنان:
دور کمر بیش از 80 سانتی‌متر، آستانه خطر
دور کمر بیش از 88 سانتی‌متر، خطر شدید
مردان:
دور کمر بیش از 94 سانتی‌متر، آستانه خطر
دور کمر بیش از 102 سانتی‌متر، خطر شدید
این اندازه‌گیری دور کمر فقط برای بزرگسالان صحت دارد و ممکن است برای کودکان، زنان باردار، افراد مبتلا به بیماری‌هایی با علائم شکم بزرگ و افراد با ژنتیک غیراروپایی چندان معتبر نباشد.
چرا شاخص توده بدنی (BMI) بهترین معیار برای اندازه‌گیری سلامت نیست؟
اگرچه ارتباط بین BMI و چاقی بدن قوی است، اما حتی اگر دو نفر BMI یکسانی داشته باشند، سطح چربی بدن آنها ممکن است متفاوت باشد. به طور کلی:
زنان به طور متوسط چربی بدن بیشتری نسبت به مردان با همان شاخص توده بدنی دارند.
افراد مسن‌تر به طور متوسط ذخیره چربی بیشتری نسبت به افراد جوان‌تر با همان شاخص توده بدنی دارند.
ورزشکاران نسبت به افراد غیرورزشکار با همان شاخص توده بدنی، عضله بیشتر و چربی کمتری دارند.
به نظر می‌رسد دقت BMI به عنوان شاخصی از چاقی بدن بیشتر در افرادی با سطوح بالاتر BMI و چربی بدن بالاتر باشد.
عواقب BMI بالا برای بزرگسالان شامل موارد زیر است:
افزایش خطر ابتلا به فشارخون بالا
افزایش کلسترول LDL (بد) در خون
افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2
افزایش خطر بیماری عروق کرونر قلب و سکته
افزایش خطر ابتلا به بیماری کیسه صفرا
افزایش خطر ابتلا به استئوآرتریت (تخریب غضروف و استخوان در مفاصل)
افزایش احتمال ابتلا به آپنه خواب و مشکلات تنفسی
افزایش التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو
افزایش خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان مانند سرطان آندومتر، سینه، روده بزرگ، کلیه، کیسه صفرا و کبد
کاهش کیفیت زندگی
افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های روانی مانند افسردگی و اضطراب
افزایش درد بدن و مشکل در عملکرد فیزیکی
تفسیر صحیح شاخص توده بدنی (BMI) برای تشخیص اضافه وزن و چاقی مهم است. اندازه‌گیری دور کمر نیز می‌تواند به متخصص تغذیه در تفسیر بهتر وضعیت سلامت فرد کمک کند.
نظرات کاربران